Kučajske planine - „ostrvo“ netaknute prirode | Gde na izlet?!

Istočna Srbija krije brojne izolovane prostore u kojima nema naselja, puteva i ljudi i u kojima je priroda ostala netaknuta od strane čoveka. Jedna takva celina u kojoj dominira iskonska priroda nalazi se na planini Kučaj.

Kučaj, na starim topografskim mapama označavan i kao Kučajske planine, nalazi se u srcu Istočne Srbije. Kao i svako srce i ovo krije pitome i divlje delove u koje ljudi retko navraćaju. Iz tog razloga, u prošlosti Kučaj je nazivan i Hajdučkom planinom. Nekada je nazivan i Resavskom Svetom gorom jer se na njenom prostoru tokom srednjeg veka nalazilo dvanaest manastira, zadužbina despota Stefana Lazarevića, od kojih je danas preostalo još samo nekoliko aktivnih - Ravanica i Sisojevac, kao i Manasija, na obroncima Beljanice.

Kučaj je dugačak planinski masiv ispresecan dolinama i kanjonima, sa kojeg se izdiže veliki broj vrhova od kojih neki imaju čak i odlike zasebnih planina. Najrasprostranjeniji je planinski kompleks Istočne Srbije i njen je najznačajniji hidrografski čvor. Centralni deo planine predstavlja tektonski složenu visoravan koja se u pravcu jugozapad-severoistok pruža na dužini od oko 40 km. Granice Kučaja predstavljaju reke Resava, Zlotska, Čestobrodica, Crni Timok i dolina Velike Morave. Kada se krene od Paraćina prema Zaječaru, sve do Boljevca čitava površ sa leve strane puta čini planina Kučaj. Najviši vrh planine je Velika Tresta (1284 m).

Kučaj morfološki pripada grupi karpatsko-balkanskih planina koje u našu zemlju ulaze iz pravca Rumunije i preko Đerdapa, kroz čitavu Istočnu Srbiju se spuštaju prema jugoistoku sve do granice sa Bugarskom. Kučaj je smešten u karpatskom delu ove grupe planina. Na prostoru Kučajskih planina može se izdvojiti nekoliko morfoloških celina: Južni Kučaj, Malinik, Dubašnica, Resava, itd.

Najvećim delom Kučaj je izgrađen od krečnjačkih stena što je uslovilo stvaranje brojnih površinskih i podzemnih oblika reljefa. Brojne pećine, jame, kraške uvale, vodopadi i ostali interesantni oblici reljefa čine ovu planinu jednom od najlepših na prostoru Istočne Srbije. Upravo ovakva geološka građa uslovila je oskudicu u površinskim tokovima na samoj planini ali se javlja veliki broj ponornica. Na planini ima i brojnih speleoloških objekata od kojih se izdvaja najduža pećina u Srbiji – Lazareva pećina.

Ovakav surovi karakter prirode verovatno je doveo do toga da prostor Kučaja ostane gotovo u potpunosti nenaseljen. Prema neproverenim, ali verovatno tačnim tvrdnjama, Kučaj je prostor u Srbiji u kojem možete najbolje da se osamite, najdalje da odete od naselja i ljudi. Možete provesti i nekoliko dana u šetnji ili vožnji bicikle a da ne sretnete čoveka. Na čitavoj planini nema stalnih naselja, ona su smeštena po njenim rubovima, pre svega na jugu planine. Upravo iz ovih razloga, Kučaj je još uvek planina sa očuvanom i autentičnom prirodom i sa brojnim prirodnim retkostima. U daljem tekstu upoznaću vas sa najznačajnijim lokalitetima na planini. Neka od njih su dostupna i kolima ali za one najlepše potrebno je pešačiti i po nekoliko sati.

Na Kučaju se nalazi najduži i najdublji kanjon u Istočnoj Srbiji - Lazarev kanjon, nedaleko od sela Zlot. Dugačak je oko 7,5 km i najveće dubine od 265 m. Kanjon je nastao usecanjem toka Lazareve reke koja nastaje od nekoliko kučajskih planinskih reka poput Valja de Mižlok, Valja Mikulj i Vejske reke.

Planina u svojoj unutrašnjosti krije veliki broj pećina i jama. Neke od njih spadaju u najduže i najdublje speleološke objekte u Srbiji. Najduža pećina u Srbiji, Lazareva pećina (oko 12km) nalazi se u istočnom delu Kučaja, na prostoru Dubašnice. Nedaleko od nje je Vernjikica, koja je u prošlosti takođe bila uređena za turističke posete. U okolini Boljevca, u istoimenom selu nalazi se Bogovinska pećina (5842 m) za koju se dugo verovalo da je najduža u Srbiji. Druga najdublja jama u Srbiji nalazi se takođe na Dubašnici – Gaura Frnđefund (-276 m).

Dolina reke Resave razdvaja masiv Kučaja od Beljanice. Reka Resava nastaje spajanjem Zlotske reke i Bobovačkog potoka na severnoj strani Kučaja. Zlotska reka je kratka reka koja izvire na južnim padinama najvišeg vrha Kučaja i ne treba je istovetiti sa Zlotskom rekom koja protiče nedaleko od Lazarevog kanjona i pećine. Resava je dugačka oko 80 km i njena dolina čini jednu od najlepših u ovom delu Srbije.

Nedaleko od mesta gde nastaje Resava, nalazi se pritoka u čijoj dolini je i jedna od šest prašumskih kompleksa u Srbiji – prirodni rezervat Vinatovača. Na ovom lokalitetu nijedna bukva nije isečeno oko 200 godina a najviša stabla dostižu visinu od 46 metara i prečnik od jednog metra. Mikroklima Vinatovačke reke uslovila je pogodan prostor za nesmetan rast bukve što je dovelo do nastanka ovog jedinstvenog rezervata ne samo u Srbiji već i u Evropi. Na planini se inače nalazi bogata i raznovrsna flora a prisutan je i veliki broj endemskih vrsta. Najbrojnije su šume hrasta i cera, bukve, jasena, oraha, bora…

U slivu Resave nalazi se i jedan od najlepih bigrenih vodopada u Srbiji – Prskalo. Smešten je u dolini reke Nekudovo i visok je 15 metara. Ovaj vodopad nikada u toku godine ne presušuje ali u suvim periodima ima malo vode.

Izvor Crnog Timoka nalazi se u selu Krivi vir na južnim padinama Kučaja. Selo je poznato i po tome što je u njemu izbila Timočka buna i što se u njemu pravi krivovirski kačkavalj koji se dobija od mleka autohtone sorte ovce – krivovirske žuje.

Na Kučaju se nalazi i veliki broj tipičnih kraških uvala. Najlepša i najveća od njih je Velika Brezovica do koje danas vodi i asfaltiran put. Od Velike Brezovice u krugu od preko dvadeset kilometara nema nijednog stalnog naselja. U njoj su u prošlosti boravili stočari koji su terali ovce na ispašu a danas se tamo najčešće sreću drvoseče. Pored Velike Brezovice poznate su i uvale Veliko i Malo Igrište, Troglan bare, Pasuljanske livade…

Za istraživanje Kučaja dovoljno je da imate malo iskustva u planinarenju, da volite duge šetnje ili da volite da vozite bicikl. Poslednjih godina, usled povećane eksploatacije drvne građe sa Kučaja grade se i asfaltirani putevi koji vode do nekih od najlepših delova planine ali istovremeno dovode i do uništavanja njenog najlepšeg dela. Lokacije na planini koje su lako dostupne su: Lazarev kanjon i Lazareva pećina, pećina Vernjikica, Velika Brezovica, Bogovinska pećina, izvor Crnog Timoka… Za one koji se nalaze u vrletima Kučaja moraćete da izdvojite i više vremena. U svakom slučaju, i samo da planinu posmatrate iz daleka, ostaviće na vas, siguran sam intenzivan osećaj veličanstvenosti prirode.