Radoje Ljutovac | Poreklo naziva ulica

Radoje Ljutovac (1887 – 1968) bio je srpski seljak, domaćin, vojnik i učesnik oba balkanska i Prvog svetskog rata u kome je, kao artiljerac, običnom topovskom granatom oborio austrougarski avion. Bio je to prvi ovakav slučaj u dugoj istoriji svetskog ratovanja.

Rođen i odrastao u selu Poljna, u blizini Trstenika, na početku Prvog balkanskog rata mobilisan je i raspoređen u artiljerijsku jedinicu, kao običan vojnik – redov.

Pored topa je proveo oba balkanska, kao i početak Velikog rata, verovatno ni ne sluteći da će se tokom istog upisati u istoriju svetskog vojnog vazduhoplovstva, kao prvi vojnik koji je običnim poljskim topom sa zemlje srušio neprijateljski avion.

Ovaj podvig naročito dobija na značaju ako se zna da u to vreme raketni sistemi protiv-vazdušne odbrane nisu postojali.

Naime, kada je 30. septembra 1915. godine austrougarska avijacija, pojačana modernim nemačkim avionima, napala Kragujevac, Vrhovna komanda srpske vojske jednostavno nije imala odgovor na fatalne neprijateljske napade iz vazduha i velike ljudske žrtve bile su neizbežne.

Protiv-avionska odbrana improvizovana je zahvaljujući domišljatosti inženjera u Vojno-tehničkom zavodu u Kragujevcu, pri čemu su iskorišćeni stari turski topovi, zaplenjeni u balkanskim ratovima. Modifikovani tako da dobiju veći „hod“ po vertikali, klasični topovi dobili su mogućnost da ciljaju i mete u vazduhu. Šanse za obaranje neprijateljskih bombardera ovakvom napravom bile su i dalje prilično male, ali je makar obezbeđen određen otpor.

Ipak, pažljivim osmatranjem dužine, brzine i pravca kretanja nemačkih letelica, Radoje Ljutovac je nanišanio predvodnički avion, ispalio topovsku granatu u prostor kojim je pretpostavio kretanje istog i – pogodio. Avion se srušio u samom centru Kragujevca, nakon čega se neprijateljska avijacija povukla sa „kragujevačkog“ neba.

Ova mala „pobeda“ ostala je u senci velikih gubitaka koje je grad do tog trenutka pretpeo, ali i čitava zemlja u nadolazećim mesecima i godinama.

Ipak, Radoje Ljutovac u istoriji svetskog ratnog vazduhoplovstva ostaće zauvek zapisan kao prvi čovek koji je topovskom granatom srušio vojni avion. Zbog ovog čina odlikovan je Karađorđevom zvezdom sa zlatnim mačevima i unapređen u čin kaplara, a ubrzo i narednika. Preživeo je povlačenje preko Albanije, učestvovao u proboju Solunskog fronta, a po završetku Prvog svetskog rata postao i nosilac još nekoliko odlikovanja - Albanske spomenice i Spomenice rata za oslobođenje i ujedinjenje.

Nakon izlaska iz vojne službe otvorio je manji dućan u Trsteniku i do kraja života skromno živeo u svom zavičaju.

U čast utemeljivača PVO jedinice u srpskoj vojsci, ime Radoja Rake Ljutovca danas nose ulice u Kragujevcu, Trsteniku i Beogradu, a spomen-obeležje posvećeno ovom podvigu nalazi se na Metinom brdu, iznad Kragujevca.